Ik moet vijftien geweest zijn, want ik las ‘Het behouden huis’.
Lekker dun voor de boekenlijst.
Een schokkende ervaring. Dáár had ik niet van terug! Geen enkele regel waar enige hoop uit spreekt. Zelfs een stokoude, dove man aan wie de oorlog volledig voorbij gaat en die zich slechts met zijn vissen bemoeit, ontsnapt niet aan het wetmatig geweld.
Pas na 46 jaar lees ik in De Parelduiker (2009 nr. 2) precies wat mij zo intrigeerde. Edward Grasman maakt een vergelijking met ‘De aanslag’ van Harry Mulish, onomstotelijk een uitermate boeiende roman. Daar wind ik geen doekjes om. Maar wat is er aan de hand? Over de suggestie dat Mulish kopieert en na-aapt wil ik het helemaal niet hebben. Wel over de rol die door de schrijver toegekend wordt aan de Duitse bezetter en (met name) bij Hermans, over de rol die de partizanen in ‘Het behouden huis’ spelen. Wie staan er aan de goede kant? En wie zijn er fout?
‘De aanslag’ beantwoordt aan ieders basisgevoel voor gerechtigheid: de Duitse bezetter is de boosdoener. Maar Hermans laat juist de bevrijder alle mogelijke dood en verderf zaaien. De Duitser is de correcte, menselijke actor in de novelle. Alle gevoel voor rechtvaardigheid bij de lezer van de novelle wordt op zijn kop gezet en getart. Wreedheden passen in de hoofden van lezers nu eenmaal niet bij diegenen, die moreel gezien de oorlog voor ieders gevoel dienen te winnen! Tja, en hoe geef je dat een plek?
In de poëzie is deze uitspraak gevleugeld: “Lees maar, er staat niet wat er staat”. Dat gold voor Martinus Nijhoff. Voor het werk van Hermans geldt:
“Lees maar, er staat niet wat je wil”
En wil je dan de kennismaking met WF Hermans nog aangaan?
Ik wel, toen, in 1963.
Maar hoe werkt dat dan? Waarom willen lezers van WF Hermans’ verhalen en romans perse die beklemming ervaren? Is hun wereldbeeld dan net zo verziekt en nihilistisch als dat van WF Hermans?
Frans Ruiter gaat in deze essaybundel dieper in op de ambivalente houding tussen lezer en schrijver, tussen schrijver en moraal. De ideeën van Emanuel Kant geven daar de basis voor. Een bundel vol beschouwingen over Hermans’ werk.
Hoe was het ook weer? Kreeg ik nou dit exemplaar bij de dierenwinkel cadeau bij aankoop van tien goudvissen of een waterpomp?
Het is 2004: De Bezige Bij heeft mijn boodschap begrepen. ‘Het behouden huis’ verschijnt opnieuw (26de druk), maar nu als bijzonder lief klein boekje in een reeks van vele andere schattige boekjes. De Bij is 60 jaar, vandaar. Kijk uit jeugdige lezertjes, want dit aardige werkje zal je leven grondig veranderen. Je bent gewaarschuwd.
De dertigste druk (2008). Na verschillende pogingen het huis op de omslagen van het boekje goed in beeld te brengen, deze filmische benadering voor de omslag. “Murder she wrote”, zo’n beetje. Toch denk ik dat er weinig cineasten zullen zijn die er echt plezier aan beleven de novelle, maar vooral de mens in de novelle in beeld te brengen, zoals Hermans hem beschrijft. En dat heb ik hierboven al uitgelegd, toch?
Uitgebreide informatie over WF Hermans
WF Hermans in brons door Sylvia Willink-Quiël 1981. De echtelieden Willink-Quiël waren goede vrienden. Zij aten bij- en met elkaar en schonken aandacht aan elkaars verjaardagen, zeker als het kroonjaren betrof.
In 1973 vertrekt WF Hermans uit Groningen. Waar kun je beter over Groningen schrijven dan in Parijs? Links: 18 Rue Théodule Ribot. Rechts het huis waarnaar WF Hermans in 1981 verhuist: 86 Av. Niel.
Kamervragen over zijn inzet op de RUG werden Hermans te veel. Hermans zag de democratiseringsgolf binnen de studentenwereld niet zitten. Volgens de universiteit liet Hermans zich te weinig zien. Uiteindelijk werd Hermans in het gelijk gesteld, maar de lol was er af en hij volgde een oude droom: als schrijver verhuizen naar Parijs. Age Bijkaart ging met hem mee. Zijn alter-ego heeft er meer dan 700 Bijkaartbrieven geschreven.
Op 13 november 1991 verhuist WF Hermans naar Brussel, Atrebatenstraat 61. Dichter bij de (klein)kinderen en naar een stad waar hij zich thuis voelt.
De jaren in Parijs hebben niet opgeleverd wat Hermans verwachtte. Ad Fransen beschrijft hoe eenzaamheid een steeds grotere rol speelt. Bovendien zijn er lichamelijke ongemakken en werd er ooit een aanslag gepleegd op zijn leven. De deegroller van Emmy Hermans redde beider levens, zo gaat het verhaal. Steeds vaker bezong Hermans België, haar hoofdstad en zelfs het koningshuis, dat hem ruimhartig de Prijs der Nederlandse letteren (1977) overhandigde.
Mijn dochter geboren en ik bijna jarig. Marga daagde WF Hermans uit. Wie kreeg de meeste aandacht? Hermans deed een tegenzet en stuurde zijn felicitatiekaart. Het zou nog 18 jaar duren voor Renske haar WF Hermans-werkstuk schrijft.
Anders dan toen ik 19 was, werd over de boeken waarover zij schreef niet onverdeeld gunstig geoordeeld: “Het bedrog van WF Hermans”, “Zoethoudertjes van Hermans”, “Een hoestbui op wielen”. Maar ook: “De sensatie van de notedop”, (toen nog zonder -n-) De sereniteit die de buitenkant uitstraalt, durf ik te beweren, zit ook van binnen!
Zonder de achtergrond van een klassieke opleiding moest Renske er de Griekse mythologie bij betrekken. En terecht!
De zegelring’, het vierde zwarte boekje, vertelt over de bewoners van dit Groningse buiten. Verrassend is het verhaal van Nico Keuning, die de bewoningsgeschiedenis van de borg bij toeval kan ontrafelen. En als je het onderscheid tussen werkelijkheid en fictie niet wilt maken, tijdens het lezen van dit werkje, dan komt het verhaal het best tot zijn recht.
Als het aan De Bezige Bij ligt, gaan de ‘Vier novellen’ ‘Filip’s sonatine’ heten. In het Bezige Bij Journaal 2010 wordt gesproken over 260 bladzijden. En dit omslag staat er bij. Ik zie liever de vier afzonderlijke zwarte boekjes van hierboven.
Maar nu over Hermans’ felicitatiekaart: Dit is het huis van Victor Hugo dat ik kon vinden op: 6 Place des Vosges. Anders dan op de kaart staat. Wie kan dat verklaren?
Ja, waarom eigenlijk? WF Hermans merkt op dat deze vraag nooit aan een pianist of aan een wielrenner wordt gesteld. De moeite waard om er een krantenartikel aan te wijden. Bij de jaarwisseling 1983 – 1984 verschijnt de eerste druk van het boekje ‘Waarom schrijven’, als nieuwjaarsgeschenk bij De Harmonie. De tweede druk is van januari 1984 en te koop. Het is één van de weinige autobiografische geschriften van Hermans.