De CPNB zet een gedenkwaardige stap of zo u wilt, doet een opmerkelijke zet: leden van de Openbare Bibliotheek krijgen ‘De donkere kamer van Damokles’ gratis uitgereikt. WF Hermans is terug van bijna weggeweest. Was er de groeiende overtuiging dat de schrijver al snel na zijn dood vergeten zou worden, nu is de kans groot dat van de grote drie, Reve-Hermans-Mulisch, er werkelijk nog één overblijft. De campagne ‘Nederland leest’ wil het gesprek op gang brengen over de boeken die de CPNB aanbiedt. Daar is bij dit boek alle aanleiding toe. Hermans’ inschrijfactie bij de Kultuurkamer is er zo één .
Niet voor niets bedenkt de CPNB een rode en een groene uitgave van het boek. Alles gaat om de troebele scheidslijn tussen goed en slecht in oorlogssituaties. Na 54 jaar is die discussie nog altijd even interessant. Kunnen er definitieve conclusies getrokken worden of blijft het onderwerp een pijnlijke confrontatie voor alles en iedereen die er een sluitend oordeel over meent te kunnen vellen? En waarover wordt een oordeel geveld? Over de schrijver als persoon? Over zijn denkbeelden? Of over de wijze waarop de Nederlandse samenleving zich een gemankeerd beeld heeft willen vormen over de Tweede Wereldoorlog? Ewoud Kieft had zich al op persoonlijk niveau met dit probleem bezig gehouden.
Natuurlijk zullen de commentaren het zwart en wit van goed en kwaad inkleuren.
Wat een uitgelezen moment om dit zeldzame omslag te tonen, ontworpen door Robbie Vinogradov in 1993, Vierde Gymnasium, Amsterdam. Hij won de ontwerpwedstrijd, uitgeschreven door uitgever Van Oorschot.
Dit is de luxe uitgave. Niet-leden kunnen het in de boekhandel kopen voor 10 euro. Christiaan Weijts, Corine Koole en Frank & Maarten Meester voegden er hun artikelen aan toe. Dan moet je het boek wel omkeren. In de maand november worden in tientallen bibliotheken in den lande lezingen gehouden, wordt de film ‘Als twee druppels water’ vertoond, een toneelbewerking opgevoerd gebaseerd op een passage uit het boek. In Den Haag is een fototentoonstelling ingericht met foto’s, gemaakt door WF Hermans. Kortom, te veel om op te noemen. Houd dus de activiteiten van uw plaatselijke bibliotheek in de gaten.
U kunt dus kiezen: goed of slecht. Maar als de schijn bedriegt is rood goed en groen slecht. Dan zet ik rood toch maar links en… maar als links nou eens rechts blijkt te zijn…. Claudia de Breij, na jaren opnieuw als middelbare scholiere heen en weer geslingerd, schreef de lofrede. Zij las bij de presentatie op straat voor uit het rode exemplaar, met buikband.
Die kon ik niet bemachtigen. Bij drie bibliotheken die ik bezocht kon ik niet kiezen uit rood of groen, ontbrak de buikband en bij twee de uitstekende brochure ‘Leesgids’ die een goede begeleidende tekst biedt bij het lezen van ‘De donkere kamer’. Het niet kunnen kiezen uit: “Wie dit leest is goed”, of “Wie dit leest is slecht”, haalt jammer genoeg de angel uit de opzet van het CPNB. Bij navraag blijkt dat het gratis verstrekken van de roman niet opgaat voor bibliotheken. Die moeten het materiaal kopen en hebben duidelijk bespaard op de kosten die de campagne met zich meebrengt.
De film ‘Als twee druppels water’ (1963) moet eigenlijk niet het onderwerp zijn waarover het deze maand gaat. De raadselachtige gebeurtenissen rond de vertoning, de rolverdeling, de aanvankelijke medewerking van WF Hermans, die zelf het scenario schreef, geven echter alle aanleiding er aandacht aan te besteden. Noch het programma ‘Andere tijden’ noch het hervonden interview met Fons Rademakers, beide uitgezonden op zondag 28 oktober 2012, konden de waarheid achterhalen over de werkelijke gang van zaken.
Eigenlijk blijven er alleen vragen over:
Heeft Freddy Heineken, die de financier was van de film, druk uitgeoefend op Fons Rademakers door te eisen dat zijn vriendinnetje Nan Los een rol zou krijgen?
Heeft Hermans op de valreep zijn medewerking opgezegd omdat er plotseling een Amerikaans, aantrekkelijker ander aanbod voor verfilming van zijn roman was?
Heeft Hermans zijn waardering voor de film afgezwakt omdat hij, gezien de vorige vraag, niet terug kón krabbelen?
Heeft Freddy Heineken de vertoning tientallen jaren geblokkeerd uit woede, omdat Nan Los de verhouding met hem verbrak?
Terwijl Nan Los alles bagatelliseert tot spielerei (“We waren jong, het was allemaal gekkigheid…”), zegt Lili Rademakers, de weduwe van de regisseur en regieassistente bij de film, dat het eigenlijk wel mooi is, dat zowel in het boek als bij de film de waarheid niet te duiden is. De werkelijke hoofdrolspelers in de kwestie, Hermans, Heineken en Rademakers, zijn overleden. De mystificaties zullen blijven. Net als de interpretaties van het boek ‘De donkere kamer van Damokles’ zullen ook de getuigenissen en meningen rond deze raadselen strijdig blijven.
Enerzijds kent Ewoud Kieft de sterk normgebonden oordelen van zijn grootvader en vader over de Tweede Wereldoorlog, anderzijds boeit hem het chaotisch wereldbeeld van WF Hermans die elke norm onderuithaalt. Kieft gaat op zoek naar zichzelf. Een ervaring die velen hebben gehad bij het lezen van de roman.
De Tweede Wereldoorlog begint in Nederland als WF Hermans 19 jaar is. Zijn zuster, Corrie pleegt zelfmoord in mei 1940. De schrijver moet zijn weg (ook naar volwassenheid) zoeken in een wereld die voor jaren een bijna absurdistisch decor vormt. Of je wilt of niet, je maakt er deel van uit en zoekt je weg. Hermans leest, studeert, verveelt zich en bouwt aan zijn wereldbeeld in een chaotische situatie.
Na de oorlog is een fase afgesloten. De conclusies zijn getrokken. Het schrijverschap illustreert de denkbeelden en ervaringen die in de oorlog zijn ontstaan, telkens weer. Hermans heeft zich bij ‘De donkere kamer van Damokles’ laten inspireren door de ter dood veroordeelde landverrader Anton van der Waals. Nog voor Auke Kok zijn relaas over dit fenomeen doet, had Hermans er al alles over opgediept. Van der Waals wist op ongekende manier wisselend betrokken te zijn bij het verzet en dan weer bij gevreesde eenheden van Duitse kant. Na zijn arrestatie veinsde Van der Waals zich een Engelse geheim agent die hem tijdens de oorlog opdrachten zou hebben verstrekt. Eigen belang echter was het enige motief voor zijn wandaden, moord, verraad enz. Lange tijd heeft Van der Waals zijn eigen, niet bestaande werkelijkheid gecreëerd. Een werkelijkheid waar zijn echtgenote, ook nog tientallen jaren nadien, geen vat op heeft gekregen.
Hermans heeft op fascinerende wijze dit onbestaanbare historische fenomeen verwerkt is zijn roman.
Terug naar het boek dus. Kan ik u misschien van dienst zijn met dit schema? Ik ben anders bang dat allerlei lezers, leeskringen, enz. veel tijd verliezen in het langs elkaar heen praten of verzanden in eigen twijfels en onnutte filosofieën op het boek loslaten. En dat is nou precies waar WF Hermans ons de hele tijd voor waarschuwt!
Dit schema trof ik ooit in een tijdschrift aan, al weet ik niet meer welk. Laat de discussies maar losbarsten.
Komt u er niet uit? Er zijn tal van boeken, essays, recensies en artikelen die u kunnen helpen. Het boekje van Frans A Janssen komt uit 1976, René Marres uit 1996, Anneke Juffer 1986. Het is een willekeurige greep uit de veelheid materiaal.
Het proefschrift van Sonia Pos (2009) geeft met haar ‘sleutel tot enkele romans en verhalen’ een geheel nieuwe en psychologische interpretatie: “navolging”. Zeer de moeite van het lezen waard!
Zes essays over ‘De donkere kamer’:
- D Betlem: ‘De geboorte van een dubbelganger’
- C Bersma: ‘Doublures binnen de donkere kamer’
- GJP van Hoeke & CBM Wingen: ‘De donkere kamer; perspectief en interpretatie van het gebeuren in ‘De donkere kamer’ van Willem Frederik Hermans’
- A Kooyman: ‘De donkere kamer van Damokles’: een constructie-analyse’
- D Betlem: ‘Van Jean Paul tot Van der Waals. Nogmaals: ‘De geboorte van een dubbelganger’
- R Marres: ‘Het misverstand, een centraal idee van ‘De donkere kamer van Damokles’‘
U hebt nog wat te doen.
En bent u een beelddenker, dan is dit misschien iets voor u. Uitgebracht in 1981 door het CJP en onmiddellijk weer in beslaggenomen en vernietigd door Justitie. Later toch weer verkrijgbaar. Bij mij staat het bij de stripverhalen.
Maar eerst moet u dit even halen bij de boekwinkel. Net verschenen. Willem Otterspeer schrijft de biografie over Hermans en onderweg mist hij geen enkele actualiteit rond de schrijver.
Otterspeer heeft er een bijzonder informatief boekje van gemaakt. Alle mogelijke aspecten worden belicht: de wordingsgeschiedenis van de roman, de thematiek, Hermans als persoon en schrijver, zijn schrijfstijl. De ondertitel, ‘Een biografisch essay‘, wordt daarmee verklaard. Otterspeer rekent definitief af met het idee dat het werk van een schrijver door objectief literair kritische ogen beoordeeld moet worden. De discussie ‘de vorm of de vent’ uit de vorige eeuw is hiermee van de baan. En dat levert veel op, zeker als aan het eind van Otterspeers betoog ‘De donkere kamer van Damokles’ alles ademt wat en wie WF Hermans was, hoe hij dacht. Sterker nog: Hermans wás iedere personage in het boek, compleet met zijn/haar spiegelbeeld, alter ego, zijn complementaire ik.
De analyse die Sonia Pos in haar proefschrift beschrijft, heeft Hermans ooit beangstigd. Zij lijkt hier ook van Otterspeer volledig gelijk te krijgen.
De CPNB had er zelf ook al aan gedacht. Beknopte informatie die bij het boek toch een brede achtergrond biedt. Zorg dat je geïnformeerd bent voor je de discussie aangaat! Voor je het weet, wordt je idee onderuitgehaald door iemand die meer weet dan jij.
Eenmaal goed voorbereid, is een bezoek aan: www.deboekensalon.nl verdiend!
Er zijn in november vele activiteiten georganiseerd door de plaatselijke bibliotheken. Lezingen, filmvertoningen, toneelbewerkingen, ik hoop dat u aan uw trekken bent gekomen. Een enkel initiatief viel mij in het bijzonder op. Ana Boissevain maakte een aantal schilderijen, gebaseerd op de roman. Verrassend is het waar zij uitkomt. Zwart-wit moest het zijn, de Leica van Osewoudt was niet tot anders in staat. De personages uit ‘De donkere kamer’ werden bijna als Griekse goden afgebeeld. Al hun alter-ego’s zijn in symbolische ornamenten weergegeven. Alles heeft zijn betekenis. Marianne uit de roman is de verleiding zelve. De schilderijen worden ook nog na november in de bibliotheek van Badhoevedorp tentoongesteld. Een prachtige serie.
Zojuist verscheen de vijftigste druk. Sinds 1958 zijn van deze klassieke roman al bijna 1 miljoen exemplaren geproduceerd. Gebonden in het fijnste Ballonet-linnen, voorzien van een transparant omslag waarop de titel in eerste instantie ogenschijnlijk aan het oog wordt onttrokken, de afsnede rondom zwart gespoten, met als uitsmijter een zogenaamde ‘double fore-edge painting’ waarbij de namen van Dorbeck en Osewoudt bij het schuinhouden van het boekblok leesbaar worden. Het binnenwerk werd gedrukt op Bioset, met een extra kleur op de titelpagina, en door middel van een revolutionaire zetwijze werd een zelden vertoonde rustige bladspiegel verkregen. Vormgever: Christoph Noordzij. Beperkte oplage!
Van Oorschot laat zien dat boekverzorging niet uitsluitend is voorbehouden aan De Bezige Bij en het WFH-i. De magie van de donkere kamer, met haar geheimzinnige rode lamp, de spanning bij het verschijnen van het beeld, alles werd op miraculeuze wijze vormgegeven. Herdrukken van Hermans’ boeken waren de aanleiding voor een heftig conflict tussen uitgever en schrijver. Deze herdruk lost een oude schuld in. Zonder enige twijfel zou WF Hermans dit boek tussen de leica’s in een vitrine hebben geplaatst!
Azië leest De Donkere Kamer
Nederlandse literatuur verovert China, zoals China de Europese economie verovert. Ook ‘Nooit meer slapen’ is in het chinees vertaald.
达摩克利斯的暗室的评论
杂七杂八地说，或者，进入城堡后的绝望
卡夫卡的《城堡》，表现的是主人公为进入城堡而付出的种种艰辛努力及种种阻拦，展示了人生的荒谬与无序，人生，就是一个空空如也的徒劳的过程。
赫尔曼斯的《达摩克利斯的暗室》可说是《城堡》的续集，也就是，进入城堡后的故事。
赫尔曼斯不愧是大师。
我们什么时候才能出现如此思想凝重浑厚的大师啊？
这帖子注定是主题纷飞的，大概，很符合精神病人奔逸无羁的思维吧，呵呵。
很喜欢卡夫卡的《变形记》，只是，他的文字过于枯燥，他的书读起来真的很累，后来，非常幸运地，看了波兰斯基的电影《怪房客》，天，这不正是变形记的图像版本吗？把我看得惊心动魄。
同样，《达摩克利斯的暗室》的语言也较《城堡》要明快爽朗得多。
读完此书，对于一些原本也喜欢的小说就感到有点寡淡，打个比喻，在电视上看了2012年维也纳新年音乐会，那个美啊，我恨不得变成孙悟空然后飞进那辉煌的金色大厅。看完这音乐会，我又看了京剧，顿时，以前喜欢的京剧浑如白居易的诗句“呕哑嘲折难为听”，又听民乐，哎，感觉还是不如以前了。
所以，不能比较啊。
也就是，顿感一些比较一流的外国名著在《达摩克利斯的暗室》面前也逊色了，很是一个后悔为什么要把时间浪费在那些书上面。
就更别论我们中国的小说了。
中国，何时才能出现大师一级的作家。
好，再说赫尔曼斯，他的语言很简洁明了，读起来不枯燥，只是，大概东西方表达方式的差异吧，有时感觉一些情节的转折很突兀。
这本书注定会在世界文学名著宝库里占有重要的一席之地。
该书还借鉴了通俗文学那种悬念，勾引得我恨不能一口气读完。
主人公奥斯沃特母亲是个精神病，杀死了他的父亲。
德国占领荷兰时，他遇见了多贝克，多贝克是抵抗组织的成员，一个偶然机会，他交代奥斯沃特执行了一项任务，后来，就执行了多次任务，还杀了几个荷兰叛徒。
但二战胜利后，奥斯沃特却被起诉为一个叛国者，进了监狱，为了洗刷自己，他开始寻找多贝克，我的天，所有认识多贝克的人都死了，后来，他就把希望寄托在他的莱卡相机上，相机里面有他和多贝克的合影。
后来，相机找到了，我悬着的心终于放下了， 因为，我感到，他应该能洗刷自己的冤枉了
我很激动地读，我分明看到了希望。
但，但，我真的不爱如此地但啊，我从未感到但这个字如此令我不爽。
结局么……
当他在监狱里面时，有精神科专家和神父为他开脱，但他都拒绝了，他一定要找到多贝克
多贝克，你在哪里啊在哪里？
令人深思的是，多贝克和奥斯沃特长相非常象，只是一个有胡子，一个没有。
这是一部紧张得牵着我恨不得一口气读完的书，也是很少的能令我以后反复读的书之一。
喜欢读书的友友们啊，不可错过啊。
Lovende kritieken dus.
Zaterdag 28 september 2013: première
Stadsschouwburg Haarlem
Een productie van Hummelinck Stuurman Theaterbureau 2013.
Het betreft de verhoorscène naar het eind van het boek. Hein van der Heijden speelt Henri Osewoudt, die zijn onschuld kan bewijzen door een rolfilmpje te ontwikkelen. Er blijkt niets op te staan wat hem kan vrijpleiten: geen afbeelding van Dorbeck, waardoor het onzeker blijft of die ooit heeft bestaan. In blinde paniek tracht Osewoudt te vluchten, maar wordt al vluchtend neergeschoten.