De Russische neerlandica Olga Ovechkina promoveert op ‘decadent auteur’ Hermans, mede met hulp van universitair docent Wilbert Smulders uit Utrecht.
In juni 2005 ontving ik een e-mail van dr. Irina Michaelova, hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde aan het departement Nederlands van de Universiteit van St. Petersburg. Daarin vertelde zij dat het sinds de val van de Muur gelukkig mogelijk was geworden om ook in Rusland werk van een decadente auteur als Willem Frederik Hermans tot studieobject te kiezen. Een getalenteerde student, Olga Ovechkina, had zojuist haar studie Nederlands afgesloten. Zij wilde een proefschrift schrijven over Hermans’ werk en was van plan het onderzoek daarvoor gedeeltelijk in Nederland te verrichten. Of zij een jaar onder mijn begeleiding aan het departement Nederlands te Utrecht kon studeren?
Eind augustus klopte Olga Ovechkina op de deur van mijn werkkamer. Ze sprak voortreffelijk Nederlands, maar haar kennis van de moderne Nederlandse literatuur, van het werk van Hermans moest bijgespijkerd worden. Een stevig onderwijsprogramma van één jaar bracht daarin aanzienlijke verbetering, waarna zij terugkeerde naar St. Petersburg, vastbesloten met haar studie Hermans’ werk bij de Russen te introduceren.
Olga hield regelmatig contact. Ze vond een baan bij het Nederlands consulaat in St. Petersburg. Daar bleek zij zich als tolk zo verdienstelijk te maken dat de toenmalige ambassadeur van Nederland te Moskou, Jan Paul Dirkse (tegenwoordig ambassadeur te Ankara), haar aanstelde als zijn rechterhand. Vier jaar lang tolkte zij bij alle officiële bezoeken van Nederlandse aan Russische hoogwaardigheidsbekleders.
Ik vroeg me af of dat proefschrift er ooit zou komen. Daarin had ik mij lelijk vergist. In januari nodigde zij mij uit om op 18 maart de promotie bij te wonen. Ze wilde per se mijn reis- en verblijfkosten betalen: rechtstreekse vlucht, prachtig hotel, vrijwel tegenover de Hermitage. Ze liet zich niet tegenspreken. Ik ging dus. Een in het Russisch gesteld proefschrift over een Nederlandse schrijver van wie slechts twee verhalen in het Russisch vertaald zijn: ik was wel benieuwd hoe dat zou gaan. Op donderdag 18 maart betraden Jan Paul Dirkse en ik het promotievertrek, toen een bleke Olga ons meedeelde dat de plechtigheid niet door kon gaan. Reden: het quorum van opponenten uit wat daar de dissertatieraad heet, ontbrak. Wat was dit in godsnaam?
Sovjetachtige bureaucratie, Russische slordigheid, of nog erger? In die benarde situatie bleek het een uitkomst een ambassadeur bij de hand te hebben. Wij kregen belet bij de decaan, waar kundig onderhandeld werd en Olga gewoontegetrouw tolkte, met als resultaat de toezegging dat zij de maandag erop alsnog mocht promoveren. Met een bedrukt gezelschap van familie en vrienden hebben wij toen ergens thee gedronken. We hebben Olga toegesproken, maar om de Russische goden niet te verzoeken, hebben we de cadeaus ter bewaring gegeven aan de Nederlandse consul, om deze te overhandigen als de promotie daar zou zijn. (Zoals de tot nu toe verschenen delen Volledige werken, cadeau namens het Willem Frederik Hermans Instituut.)
Vrijdagmiddag stapte ik onverrichter zake op het vliegtuig naar Nederland. Maandagavond berichtte Olga dat de promotie succesvol had plaatsgevonden: ze had 19 van de 20 stemmen van de dissertatieraad gekregen. Maar doctor is ze pas als het ministerie van Onderwijs te Moskou de notulen van alles wat op de plechtigheid gezegd is, nog eens heeft nagelopen. En dat duurt naar verwachting één tot anderhalf jaar. Olga’s promotie, Hermans zou er een mooi verhaal van hebben kunnen maken.
Voor de publicatie van dit artikel op deze site werd toestemming verleend door de auteur, waarvoor dank.
Ik had het kunnen weten! Al in 2005 trad Olga Ovechkina op als spreker bij het Hermans symposium, dat niet alleen in Amsterdam werd gehouden, maar zijn reprise kreeg in Sint Petersburg.
In mei 2012 sprak ik Wilbert Smulders. Olga is nog altijd werkzaam op de Nederlands ambassade in Moskou. Het goede nieuws is dat zij zwanger is. Niet van een Nederlandse vertaling van haar proefschrift. Dat zal nooit verschijnen, werd mij verzekerd.
Het Nederlands Instituut in Sint Petersburg (NIP) heeft in haar nieuwsbrief van november-januari ’05 ’06 zowel in het Nederlands als in het Russisch het symposium aangekondigd.
Raymond Benders is voorzitter van de Stichting Vrienden van het NIP. Er is geen reden om aan te nemen dat het symposium werd afgeblazen, zoals de promotie van Olga Ovechkina. Maar o, wat gaat daar veel mis….
Zelf was ik in 2002 in Sint Petersburg, om ter gelegenheid van het 350 jarig bestaan van de stad een creatief jeugd-architectuur-festival op te luisteren met workshops over de architectuur van het oude Amsterdam, met haar smalle grachtenhuizen en die van Sint Petersburg met haar in de breedte gebouwde, strikt symmetrische panden. Ons was beloofd tijdens de feestweek dagelijks vier groepen een workshop te kunnen geven.
Maar toen op de eerste dag de deur van de Keizerlijke Manege openging, stortten 1500 kinderen zich op alles wat er in het gebouw aan stands was opgesteld. En dat vijf dagen lang, met alle gevolgen van dien.
Wat je er van plan bent gaat niet door, wat je hoopt dat gebeurt, gebeurt niet en wat je afspreekt dat gebeuren moet, gebeurt al helemaal niet. Hier de achteringang van de manege, die was voor ons natuurlijk.
Het verhaal zat goed in elkaar. Oostzaanse kinderen verdiepen zich in de wetmatigheden van de architectuur in Sint Petersburg. Russische kinderen maken kennis met de verticale bouwwijze. Er gingen driehonderd platte, bewerkte dozen mee naar Sint Petersburg. Tweehonderd kwamen twee dagen te laat aan. De Zweedse delegatie pakte na de eerste dag in en vertrok. De Belgische heeft nooit het benodigde materiaal langs de douane gekregen en opereerde gemankeerd. Tolken van een MBO opleiding werden bestolen, ik in de metro gerold van mijn pasjes, wat mij 2.200 euro heeft gekost.
Wij waren heel iets anders van plan, maar we sloegen ons er doorheen en veranderden ter plekke de strategie. Russische kinderen openden de dozen en bouwden er hun eigen interieurs.
Hoezeer wij ook van plan waren de resultaten mee terug te nemen en een deel achter te laten bij een beloofde, tijdelijke tentoonstelling, de Russen waren ons voor. Op de laatste dag werd alles geplet en afgevoerd.
Waarom dit relaas? Wilbert Smulders dacht al dat de strubbelingen rond de promotie van Olga Ovechkina een goed Hermans verhaal had kunnen zijn. En de titel? Smulders had hem ook al bedacht. (zie boven)
foto’s: Nico Bennemeer